Big Mac Endeksi — Gerçekten paramız ne kadar değersiz?
--
Yazıma başlamadan bana yolculuklarımda eşlik eden, her yolculukta farklı bir konuda bilgi sahibi olmamı sağlayan ve bu yazıyı yazmama da ilham veren İTÜ Astronomi Kulübünden arkadaşım Mustafa Demirer’e teşekkürü borç bilirim.
Son dönemin — görünen o ki burada “maalesef” kelimesini kullanmam gerekiyor — dillerden düşmeyen ve her insanın içinde olduğu her muhabbetin eninde sonunda geldiği, hayatı tam ortasından etkileyen konusu kur mevzusunu bu sefer başka bir açıdan incelemeye çalışalım. Başlıkta da görebileceğiniz gibi esas sorumuz: “Gerçekten paramız ne kadar değersiz ve 1 Amerikan Doları’nın 100 Yen olması bizim için bir model mi?” (Tabii 100 Yen dediğime ya da genel olarak 1 dolara 13 Türk Lirası dediğime bakmayın bu yazıyı yazdığım vakitte yazının ana temasını etkilemeyecek düzeyde bu kurları yuvarladığımı unutmayın. )
Big Mac Endeksi’nin önce bir tarihini ve amacını incelemek gerekiyor. Big Mac Endeksi; 1986 yılında The Economist dergisinin, ülkelerin kendi para birimlerinde satın alma gücünü tüm dünyada satılan bir ürün olan Big Mac hamburgerinin diğer ülkelerdeki fiyatlarıyla karşılaştırmasına dayanan bir araçtır. Aslında ardında yatan mantık oldukça basit: aynı sayıdaki hamburgeri her ülke kaç parasıyla kaç birime satın alıyor? Peki neden Big Mac sorusu sorulabilir elbette ki, bu sorunun da cevabı oldukça basit: Big Mac satılmayan bir ülke neredeyse olmaması, Big Mac hamburgerin malzemelerinin çok çeşitli olması ve bu ürünlerin yerel olarak temin edilmesi gibi sebepler bu ürünün gerçek anlamda paranın değerini belirlemeye yardımcı olabilecek bir ürün olarak seçilmesinin ana sebepleridir diyebiliriz.
Şimdi gelelim esas olayımıza, üstte bahsettiğim gibi mantık çok basit: Amerikan Doları’nı temel para birimimiz kabul ediyoruz ve bu dolarla aldığımız aynı Big Mac’i diğer para birimleriyle de almış oluyoruz ve kaç birime mal olduğunu karşılaştırıyoruz. Bu aradaki orana örtülü döviz kuru diyeceğiz ve gerçek döviz kuru ile kıyaslayacağız.
Örneğin: Amerika Birleşik Devletleri’nde Big Mac hamburgeri 6.99$’a, Türkiye’de ise 22.99₺’ye satılıyor. Buna göre örtülü döviz kurunu 3,28 olarak hesaplayabiliriz. Demek oluyor ki eğer gerçek döviz kuru 3.28 olsaydı biz burada hamburgere kendi birimimizde verdiğimiz parayı dolara dönüştürerek ABD’de de aynı hamburgeri alabilirdik fakat yukarıda söylediğim gibi gerçek döviz kurunu 13 alırsak ABD’deki hamburger için 90.87₺ ödememiz gerekiyor. Söz gelimi Türk Lirası ile Amerikan Doları arasındaki Big Mac endeksini hesapladığımızda Türk Lirasının aslında %74 civarında değerinin altında olduğunu görüyoruz. Bu örnekleri çoğaltabiliriz hatta temel para birimini Amerikan Doları’ndan alıp başka bir para birimine de değiştirebiliriz. Kaynaktaki linkten diğer ülkelerin de durumlarını inceleyebilirsiniz.
Oldukça basit bir mantıkla ilerleyen Big Mac endeksi, ülkemizde sıkça konuşulan dolar — lira ilişkisine ayrı bir bakış açısı getiriyor ve belki de bazı boş söylemlerin üstünü oldukça net bir biçimde karalıyor.
